Najpewniejszymi sposobami na wyznaczenie kierunku północy jest użycie kompasu, busoli lub odbiornika GPS (tutaj z pewnymi zastrzeżeniami w pewnych sytuacjach). Jednak jeśli znajdziemy się w sytuacji, gdy nie posiadamy powyższych urządzeń możemy podeprzeć się mniej dokładnymi, ale równie przydatnymi metodami alternatywnymi. Od wieków ludzie obserwowali niebo nad sobą (ciała niebieskie) i wykorzystywali je do orientowania się w terenie.

1. Pień ściętego drzewa

– słoje roczne zaciskają się ku północy

2. Mrowisko

– Stok mrowiska po stronie południowej jest łagodniejszy niż po stronie północnej, gdzie kąt jest bardziej ostry. Dzieje się tak dlatego, żeby słońce mogło nagrzewać swymi promieniami stos mrowiska.

3.Samotne drzewo

– Drzewo rosnące samotnie ma silniej rozwinęte gałęzie od strony południowej.

Kierunek północny można określić ogólnie według wyglądu drzew. Korona drzewa jest od strony południowej lepiej rozwinięta i bogatsza.

*Brzoza swą korę ma bardziej jasną po stronie południowej, ponieważ promienie słoneczne powodują płowienie koloru.

4. Kościół

– Absydy dawnych kościołów skierowane są na wschód;

5. Mech

– porasta północną stronę kamieni i drzew. Kora pni a niekiedy i konarów jest od strony północy pokryta porostami i mchem. Północne zbocza pagórków i wydm w lesie są zwykle obficiej porośnięte mchem, niż zbocza południowe.

6. Rów

– porośnięty trawą. Jeśli napotkamy rów poprowadzony w kierunku wschód-zachód lub zbliżonym to na północnym stoku rowu trawa porastająca jest bardziej rozwinięta niż po stronie połudnowej, która jest zasłonięta przed słońcem.

7. Śnieg

– szybciej topnieje i znika na południowych stokach.

8. Satelity

– mieszkań skierowane są w kierunku połodniowym.

9. Słońce

– Cień kija wbitego pionowo w ziemię wskazuje:

Bez względu na porę roku, Słońce każdego dnia o godzinie 12 w południe znajduje się na kierunku południowym. W naszej strefie czasowej moment kulminacji znajduje się na południku 15 ° . Stojąc przodem do słońca po lewej stronie mamy wschód, a po prawej zachód. Jeśli nie jest to godzina 12 w południe sprawa trochę się komplikuje. Proponuję zapoznać się z tabelką poniżej.
Położenie Słońca luty, marzec, kwiecień, sierpień, wrzesień, październik maj, czerwiec, lipiec listopad, grudzień, styczeń
wschód godz. 6:00 godz. 7:00
południe godz. 12:00 godz. 12:00 godz. 12:00
zachód godz. 18:00 godz. 17:00

Słońce i zegarek

W ciągu dnia bardzo przydatną metodą jest ta polegająca na wykorzystaniu zegarka (analogowego – ze wskazówkami) i Słońca. Oczywiście zegarek musi wskazywać prawidłową godzinę, a Słońce musi być widoczne na niebie. Należy zegarek położyć poziomo, a następnie obracając nim skierować wskazówkę godzinową (małą) w kierunku Słońca. Chwilowo zapominamy o wskazówce minutowej. Można pomóc sobie ustawiając pionowo w środku tarczy zapałkę, mały prosty patyczek lub drucik. Cień rzucany przez ten przedmiot powinien być przedłużeniem małej wskazówki. Kąt jaki powstał pomiędzy małą wskazówką, a godziną 12 na tarczy zegarka dzielimy na dwie równe części (dwusieczna kąta). Linia podziału wskaże nam kierunek północ-południe.
Jeśli czynności dokonujemy dokładnie o godzinie 12 w południe, kąt nie istnieje ponieważ mała wskazówka (godzinowa) wskazuje kierunek południowy.

Jeśli chcemy zastosować tę metodę będąc na półkuli południowej musimy w kierunku Słońca skierować cyfrę 12 na tarczy zegarka.

Słońce i cień
Zamiast kija możemy użyć własnego ciała, tak jak na rysunku obok. Ale sytułacja przedstawiona na rysuku będzie poprawna tylko o godz. 12:00.

N – północ, S – południe
E – wschód, W – zachód

10. ZEGAREK

a. Należy położyć zegarek poziomo, a następnie, obracając nim, ustawić małą, godzinową wskazówkę w kierunku słońca.
b. Dokładność ustawienia można sprawdzić umieszczając w środku tarczy zegarka patyczek.Cień powinien być przedłużeniem małej wskazówki.
c. Kąt powstały między tą wskazówką a cyframi oznaczającymi godzinę 12°° na tarczy zegarka należy podzielić na dwie części. Linia podziałki wskaże położenie słońca o godzinie 12°°, czyli kierunek południowy.
d. Przedłużenie tej linii przez środek tarczy wskaże kierunek południowy.

Uwaga! Stosując sposób z zegarkiem na półkuli południowej, kierujemy na słońce cyfrę 12 i północ znajdujemy w połowie odległości kątowej między tą cyfr a wskazówką godzinową
Posługując się zegarkiem przy określaniu kierunków świata należy:

– od wschodu słońca do południa dzielić kąt w lewo od liczby 12 do wskazówki zegarka
– od południa do zachodu słońca dzielić kąt w prawo od liczby 12

*Zegarek i księżyc -Ustawiamy zegarek tak, by 12-tka pokazywała na księżyc. Południe będzie po środku kąta między liczbą 12 a małą wskazówką zegara.

11. Gwiazda Polarna

– W nocy, przy bezchmurnym niebie najlepszą przewodniczką jest Gwiazda Polarna, która zawsze pokazuje kierunek północy, ponieważ znajduje się mniej więcej na przedłużeniu osi Ziemi. Gwiazda Polarna znajduje się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy, zwanym także Małym Wozem. W poszukiwaniu jej na niebie pomaga nam, znacznie lepiej widoczny gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy (Wielki Wóz), składający się z siedmiu szeroko rozstawionych gwiazd. Przez dwie skrajne gwiazdy Wielkiego Wozu, tylne kółka, przeprowadzamy linię prostą, tak jak na rysunku poniżej. Na tej linii prostej odmierzamy odcinek około pięciu razy większy od odległości pomiędzy “tylnymi kółkami” Wielkiego Wozu. Na końcu tego odcinka znajduje się Gwiazda Polarna, będąca jednocześnie zakończeniem dyszla Małego Wozu.
Odnajdujemy Gwiazdę Polarną, która wskazuje północ: Najpierw znajdujemy Wielki Wóz, nastepnie 5-krotnie przedłużamy odległość pomiędzy dwoma ostatnimi kołami wozu i znajdujemy końcową gwiazdę dyszla Małego Wozu – czyli Gwiazdę Polarną.

Gwiazda Polarna pomaga przy wyznaczaniu kierunku północy jedynie na półkuli północnej. Na półkuli południowej naszej planety przydatny jest “Krzyż Południa”.

12. Księżyc

13. Przedmioty terenowe

Najmniej dokładna, ale równie pomocna może się okazać orientacja w terenie na podstawie przedmiotów terenowych. Pamiętajmy jednak, że często lokalne warunki mogą zaburzyć zasady przedstawione poniżej.

Kora drzew od strony północnej zazwyczaj jest ciemniejsza.

Ścięte pnie samotnie stojących drzew od strony północnej mają bardziej zbliżone do siebie słoje.

Korony drzew stojących samotnie rozrastają się silniej od strony południowej, tutaj ich gałęzie są większe i grubsze. W niektórych regionach (np. w górach) ze względu na wiatry wiejące zwykle z tego samego kierunku, całe grupy drzew lub samotne ich okazy mają gałęzie skierowane w innym kierunku, tworząc tzw. formy sztandarowe.

Zimą śnieg na dachach domów, jak i na stokach gór, topnieje szybciej od południa, tworząc na dachach również dłuższe sople. Utrzymuje się dłużej po stronie północnej gór i północnych spadków dachów.