Terenem nazywamy część powierzchni wraz
z jej nierównościami i przedmiotami terenowymi:

naturalnymi (wody, szata roślinna, bagna, itp.)
sztycznymi (osady, zabudowania, mosty, drogi i inne)

W terenie wyróżniamy następujące składniki podstawowe:

ukształtowanie – stanowiące zespół form terenowych, tworzących jego
poktycie
poktycie – całość przedmiotów terenowych, znajdujących sie na danym terenie

 

Rodzaje terenu

Pod względem ukształtowania powierzchni rozróżniamy teren:

• równinny (płaski) (np. Kraina Wielkich Dolin)
• pagórkowaty (np. Kaszuby, Pojezierze Suwalskie)
• pofałdowany (np. Podole, Roztocze)
• podgórski (Pokarpacie)
• górski (np. Góry Świętokrzyskie, Karpaty)
• wysokogórski (Tatry)

Ze względu na poszycie rozróżniamy teren:

• otwarty – nie ma wcale lub tylko bardzo niewiele przedmiotów terenowych
• pokryty – nie ma wiele przedmiotów terenowych, ograniczających w znacznym stopniu widoczność (lasy, zarośla, miejscowości, itp.)
• pocięty lub poprzecinany – pokryty znaczną ilością zbiorowisk wód, bagien i moczarów, rowów, wąwozów, płotów, itp.
• mieszany lub niejednolity – składający się z kilku składników ww.rodzajów terenów

Poza tym teren oceniamy pod względem:

• przeważającej cechy charakterystycznej (lesisty, bezleśny, zaludniony, bezludny, itp.)
• komunikacji (komunikacyjny, bezdrożny)
• dostępności (dostępny, niedostępny) – jest to pojęcie względne i może zależeć od pory
  roku (bagna niedostępne w lecie, zimą mogą być zamarznięte, wiosenne roztopy, ciągłe deszcze, wylewy rzek blokują niektóre drogi i teren, itp.)
• charakteru gleby (piaszczysty, kamienisty, skalisty, podmokły, bagnisty)

Na całość charakterystyki terenu składają się następujące czynniki:

1. ukształtowanie terenu
2. pokrycie, a w szczególności:
   wody
   szata roślinna
   osiedla i zabudowania
   kumunikacja
3. gleba

Ukształtowanie terenu – rzeźba
Ukształtowanie terenu jest wynikiem działania różnych czynników w materiale
skalnym skorupy ziemskiej, ukształtowaniej przez procesy górotwórcze i
wulkaniczne.
Formy terenu
Powierzchnię terenu tworzy pewna ograniczona ilość wyrzeźbionych form terenowych,
zaspolonych w najrozmaitszy sposób.
Rozróżniamy dwie zasadnicze grupy form:

• wypukłe np. góra – wyniosłość stojąca pojedyńczo, w grupach lub w szeregach
• wklęsłe np. niecka – zagłębienie w terenie

Najwyższy punkt góry nazywa się szczytem, część górna – wierzchołkiem, części środkowe, nachylone do pociomu nazywamy stokami
lub zboczami, część najniższą, stanowiącą przejście do otaczającego terenu – stopą góry.
Płaszczyzna otaczająca stopę stanowi podnóże góry.

Cechy góry zależą od kształtów wierzchołków i stoków. Rozrózniamy następujące kształty wierzchołka:

• kopulasty (kopa)
• płaski, na którym szczyt wyraźnie się nie zaznacza
• stożkowy

Magie wierzchołki gór skalistych, zależnie od kształtu noszą następujące nazwy:

• turnia
• grań
• grzebień

Stoki gór, ze względu na kąt nachylenia, dzielą się na:

• łagodne od 1º do 10º
• spadziste od 10º do 25º
• strome od 25º do 45º
• urwiste od 45º do 60º
• ściany od 60º do 90º
• przewieszki ponad 90º

Wielkość nachylenia stoku w rozmaitych punktach zbocza stanowi o jego kształcie. W związu
z tym wyróżniamy następujące zbocza:

• jednolite
• wklęsłe
• wypukłe
• terasowate (tarasowate)
• nierówne

Zbocza gór są tylko wyjątkowo równe.
Powierzchnię stoku tworzą zwylke następujące formy:

• garby i grzędy, czyli wypukłości wydłużone w kierunku spadu
• tarasy i ławki, tj. części podłużne stoku o mniejszym kącie nachylenia
• postoje, czyli formy podobne do tarasu tylko znacznie krótsze
• żebra – ostre wypukłości skalistych stoków, wydłużone w kierunku spadu
  kopy boczne
• nosy, tj. małe wypukłości, stromo opadające w kierunku stoku
• usypiska składające się z produktów wietrzeniaskał, które tworzą stożki przylegające do stoku
• ściany, czyli urwiste części stoku, jeżeli ich wysokość jest większa niż 6m
• stopnie, jeśli części urwiste stoku są niższe niż 6m

Pagórek jest to niewielkie wzniesienie terenu o łagodnych stokach.
Wzniesienia wydłużone nazywamy grzbietami, zaś
linię biegnącą przez punkty szczytowe grzbietu nazywa się linią grzbietową.
Obniżenie grzbietu tworzy tzw. siodło.
Siodło tworzy się również między dwoma bardzo blisko położonymi wzniesieniami.
Przełęcze są to najniższe części siodeł na głównych grzbietach górskich, przez kóre zwykle
prowadzą drogi komunikacyjne. Rozległe wzniesienia o płaskich wierzchołkach nazywają się płaskowzgórzami.
Obok wypukłych form stoków spotykamy również formy wklęsłe. Między garbami leża
wnęki tj. formy o kształcie łyżkowatym, z lekka opadające w kierunku stoku.
W przecięciu się dwóch opadających ku sobie stoków tworzy się wcięcie,
które zwykle odprowadza wody, spływające ze stoków. Wnęki o podniesionej dolnej krawędzi nazywają się kotłami
lub cyrkami. Powstały one w skutek działania lodowca, osadzającego materiał skalny w ten sposób, że utworzył się próg.
Często na dznie takiego kotła są jeziora i stawy.
Formy wklęsłe terenu znajdują się w sąsiedztwie form wypukłych, jako ich przeciwieństwo.
Zasadniczą formą wklęsłą jest dolina. Doliny powstają na terenie górskim
między sąsiednimi grzbietami górskimi, a w terenie równinnym w skutek długotrwałej
działalności czynników rzeźbiących (głównie wody). Dno doliny może być wklęsłe, równe lub nawet wypukłe.
Jest ono zwykle wyrównane przez działalność czynników rzeźbiących, dlatego też w terenach górzystych
dolinami przechodzą linie komunikacyjne i w dolinach leżą osiedla ludzkie.
Doliny rzeczne są zwykle rozległe, o równym dnie, utworzonym przez osady rzeczne (mady, czarne ziemie bagienne).
Najczęściej pokrywają je łąki. W terenie górzystym wskutek popękania i rozsunięcia się warstw skalnych
tworzą się wąwozy, ciaśniny i przepaście.
Zazwyczaj dno przepaści jest zawalone okruchami skał i nie nadaje się do przejścia, gdyż zajęte bywa zwykle przez koryta potoków.
Jednakże nieraz przy jednej ze ścian nieco powyżej najwyższego poziomu potoku prowadzi ścieżka lub droga.
Na równinach, szczególnie o podłoży lessowym, wskutek działania wód powstają często drobne formy terenowe o podobnym charakterze.
Są to wąwozy, jary, parowy i wyrwy wodne.
Najniższa linia doliny nazywa się linią ścieku.
Zamknięte wklęśnięcia terenu o kształcie okrągłym nazywa się kotlinami. Powstały one wskute
działania lodowców, lub leżą między łukowato zagiętymi grzbietami.
Mniejsze formy tego typu w terenie krasowym powstaja wskutek zapadnięcia się terenu nad podziemnymi pieczarami, wypłukanymi przez wody gruntowe
(jamy, leje, doły, itp.)
Pokrycie terenu
Wody
Wody lądowe dzielą się na:

• stojące (jeziora, stawy, sadzawki i błota)
• bieżące, do których zaliczamy: strumienie, rzeki,potoki i kanały
• podziemne

Jeziora

Polska posiada dużą ilość jezior, przeważnie pochodzenia lodowcowego.
Jeziora lodowcowe powstały bądź w zagłębieniach moren bądź w wyżłobieniach podłoża
przez masy lodowca (jeziora cyrkowe – przeważnie w Tatrach), bądź też wreszczie
w wyżłobieniach potoków podlodowcowych (jeziora rynnowe). Do jezior morenowych i rynnowych
należą nasze największe jeziora.
Oprócz jezior pochodzenia lodowcowego występują jeszcze:

• jeziora wody gruntowej, istniejące tam, gdzie poziom wód geuntowych jest tak wysoki, że występuje nad powierzchnie
• jeziora wydmowe, wypełniające zagłębienia między wydmami
• jeziora nadrzeczne, będące przeobrażonymi starorzeczami (jez. Czaple w Sieciechowie)
• jeziora krasowe, powstające w zapadlinach podłoża gipsowego
• jeziora nadbrzeżne, powstające przez zamknięcie zatoki morskiej mierzeją (jez. Łebsko)

Wszystkie jeziora są formami przejściowymi i wykazują
dążenie do zanikaniaz następujących przyczyn:

• obniżenia poziomu wód gruntowych wskutek pogłębiania się dolin rzecznych;
  jeziora wówczas rozpadaja się na kilka mniejszych jezior wysychających
• zarastania przez trawy i mchy, przez co jecioro staje się bagnem lub torfowiskiem
• zasypywania przez piargi (jeziora górskie) i piaski

Wody jezior i kanałów zamarzają mniej więcej po dwutygodniowych mrozach.
Powłoka lodowa schodzi mniej więcej po czterech tygodniach temperatury powyżej 0º

Rzeki

Rzeki biorą swój początek z wód gruntowych, występujących w postaci źródeł. Poza tym są
zasilane wodą, pochodzącą z opadów atmosferycznych i spływających bezpośrednio po powierzchni
terenu. Rozróżniamy górny, środkowy i dolny bieg rzeki.
Zależnie od charakteru terenu, po którym płynie rzeka rozróżniamy:

• rzeki górskie, przepływające całkowicie w terenie górskim; odznaczają się one szybkością
  prądu i nierównym dnem
• rzeki górsko-nizinne, przepływające w terenie górskim jedynie w górnym biegu, w środkowym zaś i w dolnym
  w terenie równinnym; rzeki te zachowują w górnym biegu charakter rzek górskich, który zatracają przy przejściu na
  tereny nizinne
• rzeki nizinne, płynące w terenie nizinnym; biorą one początek na wzniesieniach równiny i odznaczają się leniwym i krętym biegiem
  oraz szerokim korytem i dużą ilością mielizn

Rozróżniamy następujące szybkości prądu:

• słaby do 1 [m/s]
• średni od 1 do 1,5 [m/s]
• silny od 1,5 do 2,5 [m/s]
• bystry ponad 2,5 [m/s]

Szybkość prądu na całej szerokości rzeki nie jest jednakowa.
Część koryta najgłębsza, gdzie prąd jest najszybszy nazywa się nurtem.
Na odcinku prostolinijnym nurt biegnie w pobliżu środka koryta, natomiast na zakolach zbłiża się bardziej do
brzegu zewnętrznego, który w skutek podmycia staję się urwisty, podczas gdy na brzegu wewnętrznym
odkładają się materiały naniesione przez wodę, tworząc mielizny.
Przy silnym prądzie tworzą się na pętlach niebezpieczne wiry.
Rzeki równinne, płynące w kierunku północnym mają poza tym brzeg wschodni stromy, zachodni zaś łagodny.
Okoliczności te powoduje silniejszy nacisk wód na brzeg wschodni,
spowodowany obrotem ziemi (prawo Beera).
Małe rzeczki o największej szerokości do 1,5m nazywamy strumykami lub strugami.
Naturalną sieć wodną uzupełniają kanały, budowane w celach komunikacyjnych, nawadniania lub osuszania obszarów.
Do przekraczania wód wybiera się brody – miejsca o dnie możliwie twardym,
piaszczystym oraz łagodnych i twardych brzegach. Dopuszczalna głębokość wody przy szybkości prądu do 1 [m/s]
wynosi 1m. Brodów poszukuje się w miejscach o łagodnych brzegach, szerokim korycie, najlepiej między dwoma zakolami
przy wykorzystaniu ławic.
Wody podziemne
Część wód wsiąka w gleby i przesącza się przez jej warstwy górne, dopóki
nie natrafi na nieprzepuszczalne podłoże, tworząc tam warstwę wodonośną.
Zależnie od ilości warstw nieprzepuszczalnych może być kilka poziomów wodonośnych.
Wody podziemne wydostając się na powierzchnię, tworzą źródła (najczęściej
w miejscach przecięcia się warstwy wodonośnejz powierzchnią terenu lub też
przesunieć lub uskoków warstw skalnych).
Wody gruntowe znajdujące się między dwiema warstwami nieprzepuszczalnymi w nieckowatych zagłębieniach
nazywa się wodami artezyjskimi.
Szata roślinna
Szatę roślinną stanowią:

• lasy, grupy drzew i drzewa pojedyncze
• krzewy i zarośla
• sady, parki i drzewa przydrożne
• roślinność pól uprawnych i ogrodów
• roślinność łąkowa, wrzosowiska i stepy

Lasy

Ze względu na wiek rozrózniamy:

• plazowina, zrąb – porastający wyrąb leśny
• halizna, teren leśny po oczyszczeniu z korzeni zrębowych, wyrównany i przygotowany pod nowiny
• nowiny stanowią rozsadę, tj. szkółkę leśną o wysokości kikludziesięciu cm
• podrost tj. młody zagajnik o wysokości ok. 1m
• zagajnik wysokości od1 do 3m; gęste zagajniki, zwłaszcza iglaste stanowią poważną przeszkodę w marszu
• młodnik, młody las od 3 do 10m wysokości; zazwyczaj ma podszycie, tj. krzewy i bieliny, tworząc w lesie nieprzejrzystą gęstwinę – w zależności od pory roku, stopnia oczyszczenia z gałęci dolnych nadaje się mniej lub więcej do przejścia
• drągowina, drzewostan średni, wysokość do 20m i grubość pni do 20 cm – zależnie od podszycia nadaje się dość dobrze do przejścia
• bór, stary las o wysokości powiżej 22m, o grubości pni ponad 20cm, posiada pnie wysoko oczyszczone z gałęzi (zwłaszcza sosna)
• starodrzew, las staryjest zazwyczaj bardzo rzadki z tego względu, że część drzew zginęla lub została wycięta

Ze względu na gatunek drzew rozróżniamy:

• iglaste – bardziej przejrzyste i mają ze względu na uboższą glebę mniej gęste podszycie
• liściaste – rosną na glebach żyźniejszych i bardziej bogatych w wilgoć
• mieszane

Drzewa i zarośla

Najczęściej napotykamy je na wyrębachleśnych, jako pozostałe podszycie, na podmokłych łąkach, jałowych piaskach, bagnach, wzdłuż rzek oraz nad brzegami jezior.
Sady
Sady zajmują niewielkie obszaryi stanowią przeszkody ze względu na ogrodzenia, którymi są otoczone.
Parki
Rozrózniamy parki naturalne i sztuczne. Parki naturalne utworzone z naturalnych drzewostanów (najczęściej w stanie dziewiczego lasu jako rezerwaty), zaś parki sztuczne są zasadzone ręką człowieka: mają kształt regularny, liczne aleje, gazony, klomby, kwietniki, itp. – na ogół z ogrodzeniem.
Drzewa i krzewy przydrożne
Znaczna część dróg i traktów, a nawet dróg polnych obsadzona jest drzewami, głównie szybko rosnącymi, jak wierzby, topole, brzozy, klony, lipy, itd. Dla ochrony torów kolejowych i niektórych odcinków szos od zaniesienia śniegiem, osadza się je często po obu stronach żywopłotem lub też wąskim o szerokości kilku metrów pasem drzew. Na żywopłoty używa się zwykle drzew iglastych (świerków). Do ogrodzenia ogrodów i parków używa się w tym celu krzewów kolczastych (głóg, tarnina). Żywopłoty stanowią przeszkodę utrudniającą marsze na przełaj.
Roślinność pól uprawnych i ogrodów
Zboża, chmielarnie, zagony maku, konopi i winnice stanowią nieraz przeszkodę dla ruchu opóźniającą w znacznym stopniu marsz.
Roślinność łąkowa, wrzosowiska, stepy

Parcele i większe obszary, porośnięte rozmaitymi gatunkami trwa i bylin, tworzą:

• łąki – pokrywają zazwyczaj obszary glegy żyznej (mady) w dolinach rzek i strumieni, nad brzegami jezior
• pastwiska – są to obszary pokryte trawa, na których porastają krzewy, kępy innych traw oraz w terenach gorskich występuje znaczna ilość kamieni; pastwiska górskie leżą zazwyczaj powyżej pasa lasów i sięgają aż do zasięgu szaty roślinnej (w Tatrach, np. w pasie od 1700-2500m n.p.m.)
• wrzosowiska – jałowe gleby piaszczyste i bielice są często pokryte wrzosem, macierzanka i z rzadka, suchą, ostrą trawą; są to nieużytki, których obszary stopniowo zanikaja, zajmowane przez kultury leśne
• stepy – znamienną ich cechą jest mała ilość wód i specyficzne roślinność

Zabudowania i osiedla

Zabudowania
Występują praktycznie w każdym rejonie Polski, bardziej lub mniej zagęszczone w terenie. Ich rodzaj oznaczenia na mapie świadczy o ilości mieszkańców i wielkości aglomeracji.
Skupienia zabudowań tworzą osiedla.
Osiedla
Rozrózniamy osiedla:
Wiejskie (wsie, przysiółki, osady, dwory, folwarki, PGR-y) – są to skupiska domów z zabudowanymi gospodarstwam, ogrodami lub sadami, zwykle ogrodzonymi. Rozrózniamy kilka podstawowych typów osiedli wiejskich:

• ulicówki – wsie wyciągnięte wzdłuż jednej drogi
• wsie kupowe:

1. podłużne – składające się z dwóch ulic idących pośrodku wsi równolegle i zaginających sie ku sobiena końcach
2. podolskie – duże ludne wsie, zwarte i odosobnione
3. bezkształtne – najczęściej wkomponowane w teren nadający się do zamieszkania

• wsie rozproszone i rozrzucone – powstałe na terenach górzystych
• dwory (PGR) – siedziby większych właścicieli ziemskich
• ponadto:
  okolnica
  owalnica
  przydrożnica
  łańcuchówka
  rzędówka
  szeregówka
  wielodrożnica
  widlica

Miejskie (miasta) – miasta polskiesą przeważnie jednego typu; rozbudowały się one naokoło czworokątnego rynku, na którym stoi ratusz i inne urzędy; z osad o charakterze miejskim nalezy wymienić:

• fabryczne
• kopalnie
• kompleksy koszarowe

Oddzielne budowle i ogrodzenia
Pojedyńcze budowle, mają ściśle oznaczone przeznaczenie, jak klasztory, kaplice, pomniki, wieże wodne i triangulacyjne, kużnice, cegielnie, tartaki, leśniczówki, młyny itp. mają duże znaczeniejako punkty oriętacyjne.
Ogrodzenia, zgodnie ze swoim przeznaczeniem stanowia przeszkodę w ruchu. Zależnie od materiału, sposobu wykonania, stanu zachowania (całe lub częściowo zburzone) i wysokości mają swoje specyficzne oznaczenie na mapie.
Komunikacje
Komunikacje lądowe dzielą się na:

• koleje
• drogi
• ścieżki

Koleje

Rozróżniamy:

• normalnotorowe (1 i 2 torowe) – główne, boczne i lokalne, tor kolejowy składa się z szyn, spoczywających na podkładach i podtorzu; rozstaw szyn wynosi 1435mm, na kolejach rosyjskich 1524mm; korona podtorza wynosi od 4 do 5,5m dla linii jednotorowej, a 7,5m dla linii dwutorowej; po obu stronach toru są rowy ściekowe; na krawędziach podtorza znajdują się słupy kilometrowe i hektometrowe, napisy, wskazujące spady 0/001 promieni łuków, itp.
• wąskotorowe – są przeznaczone do komunikacji miejscowej; odstęp szyn koleji wąskotorowej wynosi od 0,5 do 1m, spadek toru do 0/040
• polowe – wyłącznie do celów wojskowych; odstęp szyn 0,4-0,7m lub normalnotorowe
• gospodarcze – jak wyżęj tylko dla zakładów
• tramwaje – służą do komunikacji miejskiej i podmiejskiej
• inne: linowe, zębate, wiszące i podziemne (metro)

Drogi

Drogi przeznaczone do ruchu kołowego dzielą się na:

• autostrady
• szosy kategorii I – głównie dwu lub wielo pasmowe, o znaczeniu ogólnopolskim
• szosy kategorii II – o znaczeniu między wojewódzkim
• szosy kategorii III – o znaczeniu lokalnym
• drogi bite – posiadają jakąś sztucznie nałożoną nawierzchnię, nadające się do poruszania samochodami, np. szutrówki, grysówki, itp.
• drogi gruntowe – nie mają nawierzchni i nie przechodzą bezpośrednio po powierzchnii terenu; rozrózniamy następujące rodzaje dróg gruntowych:
  drogi utrzymane – są to lepsze drogi gruntowe, z rowami po bokach, o min. szer. 2m i spadku 8º do dróg utrzymanych należą m.in. trakty, drogi dylowane
  drogi polne i leśne – szer.1-3,5m
  drogi gospodarcze – służą wyłącznie do potrzeb gospodarczych poszczególnych gospodarzy (zwózka siana, zboża, drzew, itp.)
  drogi zimowe – powstają zazwyczaj po zamarznięciu niedostępnych w lecie bagien, głównie dla skrócenia odległości
• śzieżki w następujących rodzajach:
  dla jezdnych – nadające się do przejazdu wierzchem, o szer. pow. 0,75m, przechodzą one po dość twardym gruncie, mają brody lub wąskie mostki
  dla pieszych, które w terenach bagnistych i grząskich lub górskich są jedynymi komunikacjami
  leśne – wydeptane przez ludzi lub bydło, tworzą nieraz zawiłą sieć, w której można zabłądzić
  ścieżki górskie – dla pieszych są są nieraz trudne do przejścia,; w w trudniejszych odcinkach wzbogacone hakami i łańcuchami, a nawet drabinkami

Gleby

Glebą nazywamy górną warstwę skorupy ziemskiej. Pionowy przektój powierzchni ziemi uwidacznia trzy warstwy, występujące mniej lub więcej wyraźnie:

• gleba właściwa, tj. warstwa najmłodsza, znajdująca się stale pod bezpośrednim wpływem czynników atmosferycznych
• podglebie
• podłoże, tzw. warstwa macierzysta, na której powstała gleba

Kategorie gleb
W Polsce spotykamy następujące rodzaje gleb:

Gleby krzemianowe:
piaski – grubość ziaren do 0,1mm; gleba pozbawiona spoistości:
stałe – porośnięte roślinnością wiążącą piasek korzeniami i wytwarzające próchnice
lotne – przesuwające się pod działaniem wiatru, pod którego wpływem tworzą się wydmy
bielice – różnią się od piasku wielkością ziaren, których średnica wynosi od 0,5 do 0,1mm, są pokryte roślinnością, a dzięki zawartości próchnicy mają pewną spoistość
lessy (loessy) – glinki nawiane powstały od naniesienia przez wiatr bardzo drobnego pyłu krzemionkowego; grubość warstwy lessowej dochodzido 3m, właściwa barwa jest żółta
mady (namuły) – są to gleby powstające w dolinach rzek wskutek wylewów; składają się z piasków, pyłu i mułu, wobec czego ławtwo rozmakają; grunta są zajęte najczęściej przez łąki i pastwiska
gliny – odznaczają się bardzo dużą spoistością; w czasie suszy gleba twardnieje niemal jak kamień
Gleby wapnicowe:
rędziny (borowiny) – zależnie od pochodzenia spotykamy rędziny białe, żółte, czerwone i czarne
Gleby próchnicowe:
czrnoziemy – jest to lesszabarwiony próchnicą na czarno
czarne ziemie bagienne – powstają przy zaniku bagien
torfy wytwarzają się przez niezupełne butwienie
torfowiska niskie – zwykłej roślinności bagiennej (o powierzchni lekko wklęsłej)
torfowiska wysokie – mchów bagiennych (o powierzchni wypukłej)

Moczary i bagna

Gleby podmokłe występują zazwyczaj w zaklęśnięciach terenu o nieprzepuszczalnym podłożu. Podmokłe zarośla, lasy, łąki i pastwiska noszą nazwę moczarów. Na glebie gliniastej, lub zawierającej większe ilości próchnicy, powstają w podobnych warunkach bagna. Bagna powstają również w miejscach o nieustalonej sieci rzecznej, przy małych spadkach lub utrudnionych odpływach.
Struktura różnych bagien:
Bagna gruntowe – których ciągła warstwa torfu zalega na mniej lub bardziej twardym gruncie
wyżynne – występują nawet na podszyciu górskim
nizinne – w zaklęśnięciu terenu
Bagna topielne – uginająca się i kołysząca pod nogami warstwa torfu:
trzęsawisko – spoczywające na galaretowatej masie (rzadkim namule lub ile) torf
płynne lub pływające – pływający po wodzie torf

Klasyfikacja gleb
Rozróżniamy gleby (przydatność marszowa)

• lekkie (piaski i niektóre bielice)
• średnie (bielice, lessy, czarnoziemy, rędziny)
• ciężkie (gliny, żwiry, mady)
• moczary
• bagna, gleby kamieniste i skaliste

 

ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE

Określanie kierunku północnego w terenie
Orientowanie się w terenie ma na celu możność oznaczania kierunków stron świata, własnego położenia
w stosunku do przedmiotów terenowych oraz rozpoznawania (identyfikacji) przedmiotów terenowych i kierunków, na których
się one znajdują. Czynność ta polega na:

1. określaniu w terenie stron świata
2. określaniu swojego stanowiska w stosunku do przedmiotów terenowych
3. określaniu kierunku dalszej wędrówki

Określanie kierunków świata

Przy pomocy busoli lub kompasu
Przy pomocy słońca:

Cień kija wbitego pionowo w ziemię wskazuje:
Tabela położenia słońca względem kierunków w czasie roku:
KierunekIII, IV, IX, XV, VI, VII, VIIII, II, XI, XII
Wschódok. 6ok. 7nie widać
Południeok. 12ok. 12ok. 12
Zachódok. 18ok. 17nie widać

Zegarkiem – przez dwusieczną kąta między godziną 12, a wskazówką godzinową ustawioną na słońce uzyskamy kierunek południowy

Przy pomocy gwiazd i ciał niebieskich:

Wyznaczanie Gwiazdy Polarnej za pomocą: Małego i Wielkiego Wozu oraz Kasjopei
Przy pomocy księżyca:
Tabela położenia księżyca
Fazy księżycaok. 18 00ok. 24 00ok. 6 00
I kwadra (pr)południezachódnie widać
Pełniawschódpołudniezachód
IV kwadra (le)nie widaćwschódpołudnie

Przy pomocy Matki Natury – przedmiotów terenowych:

kierunek południowy
kora drzewa (wolnostojącego) ma bardziej rozwiniętą koronę
słoje ściętego drzewa są w większych odstępach
kora brzozy jest jaśniejsza i bardziej miękka
usytuowanie mrowiska oraz kierunek łagodniejszego stoku
roślinność od strony południowej (na stokach) rozwija się szybciej
kierunek północny:
wilgotność i występowanie mchów po stronie bardziej zacienionej na głazach, drzewach, itp.
śnieg zalega dłużej od północnej strony budynków
odwrotność oznak kierunku południowego
kierunek wschodni:
absydy w kościołach romańskich i dużej mierze gotyckich występują od strony wschodniej
kierunek dowolny – intuicyjnie:
znając większościowe kierunki wiatrów w danym terenie (w Polsce głowniw z zachodu)

Określanie swojego stanowiska w stosunku do przedmiotów terenowych
Stanowisko własne na mapie odjandujemy według przedmiotów terenowych jednym z przykładowych sposobów:
Porównujemy przedmioty terenowe (drogi, szatę roślinną, zabudowania) oraz formy terenowe znajdujące sie w pobliżu z przedmiotami na mapie w rejonie, gdzie przypuszczalnie znajduje się nasze stanowisko,
oceniając “na oko” jego położenie, w stosunku do przedmiotów i form terenowych zidentyfikowanych.
Na podstawie punktu strategicznego np. kapliczki znajdującego się w widocznym miejscu. Po wyszukaniu jej na mapie orientujemy mapę z północą i kierunkiem kapliczki.
Pomiar zgrubny odległości “na oko” pozwala nam dokładnie określić położenie.
Poszukujemy w terenie krzyżujących się oznaczeń liniowych (drogi, linie energetyczne, itp.) poczym orientujemy mapę z północą.
Jeśli trzy punkty w terenie tworzą trójkąt zorientowanie mapy nie przysparza żadnych trudności.
Słupki działów leśnych dają doskonałą orientację w terenie zalesionym, nawet przy bardzo rozbudowanej drożni.

Określanie kierunku dalszej wędrówki
Po starannym wykonaniu dwóch pierwszych punktów, czyli określeniu stron świata i domniemanegostanowiska w terenie, udajemy się w zaplanowanym kierunku.
Konieczne jest by przez pierwsze kilkaset metrów starać się upewnić czy nasze przypuszczenia co do naszego stanowiska w terenie były słuszne.
Jeśli podążamy na azymut ważnym jest aby go kontrolować co ok. 100m, w zależności od terenu.
Posługiwanie się kompasem i busolą
Azymut – kąt zawarty między północą, a kierunkiem marszu mierzony w stopniach.
Tysięczna – kąt pod jakim widać odcinek wysokości 1m z odległości 1km.
Rumb – kąt zawarty między północnym lub południowym kierunkiem południka, a kierunkiem na dany przedmiot i nie przekracza 90o.
Busola – posiada przyrządy celownicze służące do odczytywania azymutudanego obiektu w terenie.
Kompas – służy do wyznaczania azymutu między dwoma punktami na mapie (może spełniać rolę busoli, jednak jest mniej dokładny).