Węgrzy zajmowali szczególne miejsce w opiniach Polaków. Sympatia ta opierała się na głębokim przekonaniu Polaków o podobieństwie charakterów narodowych polskiego i węgierskiego, a wyrażającym się w porzekadle „Polak, Węgier dwa bratanki…”. Przysłowie mówi o specjalnym związku między dwoma europejskimi narodami i jest ewenementem niemającym podobieństw w żadnych innych relacjach, tak obecnie, jak i wcześniej, względem dwóch narodów. Pierwotny tekst miał następujące brzmienie: „Węgier, Polak dwa bratanki i do konia i do szklanki. Oba zuchy, oba żwawi, niech im Pan Bóg błogosławi.”

Formuła powstała prawdopodobnie po upadku konfederacji barskiej wśród przywódców powstania antyrosyjskiego (z. Ignacy Jakub Bronicki), którzy znaleźli azyl polityczny w Austrii na Spiszu lub Preszowie. W czasie konfederacji barskiej Preszów stał się siedzibą Rady Generalnej – naczelnej władzy konfederackiej. Tu też 13 października 1770 uchwalono Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Według A. Kaczorowskiego, w powiedzeniu tym chodzi o Górne Węgry, czyli Słowację (od IX do początków XX wieku Słowacja była częścią Węgier zob. Zeplin, Spisz, Sarysz, Maurycy Beniowski).

Przeciwnikami idealizacji relacji węgiersko-polskich (galicyjskich) byli w XIX wieku głównie politycy upatrujący związanie sprawy polskiej najpierw z koalicją turecko-słowiańską, a następnie zjednoczeniem wszystkich Słowian pod berłem rosyjskim (panslawizm). Polityk i pisarz historyczny Michał Czajkowski vel Sadyk Pasza (początkowo w stronnictwie Adama Jerzego Czartoryskiego), który w 1872 opuścił Turcję nawoływał do pojednania z Rosją oraz zjednoczenia wszystkich Słowian pod berłem cara Aleksandra II. Jednak argumenty panslawistów kierowane zarówno „do mężów stanu i do młodzieży Uniwersytetu” zostały w Galicji odrzucone – „Co tam Waćpan nam bajasz o Turkach i o Sławianach, my z Węgrami; oni z Cesarzem i my z nimi – oni przeciwko niemu i my z niemi, bo to widzisz Waćpan – Węgier, Polak dwa bratanki I do konia i do szklanki…..” Reprezentant księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Turynie napisał, że książę „nie może wchodzić w takie stosunki z barbarzyńskimi narodami, … że to jest kraj katolicki, a tamten jeden muzułmański, w drugim schizma – że pierwej są Polacy katolikami jak Polakami”.

Przypisy

•  Studia Źródłoznawcze, Instytut Historii (Polska Akademia Nauk). t. 41. 2003. s. 18.
• Michał Czajkowski: Dziwne życie Polaków i Polek. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1865, s. 155,193.
• Zdaniem Juliana Krzyżanowskiego, przysłowie to zrodził pobyt na Spiszu przywódców konfederacji barskiej, którzy właśnie tam znaleźli azyl polityczny. Odrodzenie i reformacja w Polsce, t. 36-38. s. 161.; „Przysłowie pochodzące zapewne z czasów, gdy Generalność Konfederacji Barskiej osiadła w Preszowie (1769-1772)”. [w:] Henryk Markiewicz, Andrzej Romanowski. Skrzydlate słowa. 1990. s. 830.
• „Rzeczpospolita została podzielona na trzy części, poddane władzy różnych zaborców. Wtedy też powstaje tak popularne przysłowie, występujące w rozmaitych wariantach „Polak, Węgier – dwa bratanki…”, [w:] Janusz Tazbir. Sarmaci i świat, t. 3. 2001. s. 453.
• Michał Czajkowski: Dziwne życie Polaków i Polek. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1865, s. 150-157.
• Emléknapja lesz a magyar-lengyel barátságnak (węg.). [dostęp 2008-10-06].
• Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 marca 2007 r. w sprawie ustanowienia dnia 23 marca Dniem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej (pol.). [dostęp 2008-10-06].
• HUNGARICA és ANDRZEJ NOWAK (TSA, ZŁE PSY): Lengyel, Magyar – Polak, Węgier.
• Repoblic: Varsó hiába várod (węg.). zeneszoveg.hu. [dostęp 2013-06-02].
• Niezidentyfikowani ft. Domin – Lengyel, Magyar (prod. WUEM ENCEHA). TuoQ Produkszyn